تأثیر رنگ ها بر یادگیری

مقدمه:

امروزه تعلیم و تربیت نوین ، فضای فیزیكی مدارس به عنوان یك عامل زنده و پویا در كیفیت فعّالیّتهای آموزش و پرورش دانش آموزان مؤثّر است .تحقیقات نشان می دهد که «رنگ ها در به وجود آوردن حالت های مختلف روانی مثل آرامش یا عدم آرامش در کودکان [و نوجوانان] مؤثّر بوده و در نتیجه در تکوین شکل وجودی و شخصیّت آن ها نقش مهمّی را ایفا می کند.

به طور کلی «رنگ عاملی است نیرومند که می تواند بر انگیزد یا تسکین بخشد به هیجان آورد یا آرامش دهد، حسّی از گرمی یا سردی ایجاد کند.آزاد سازد یا خوشایند باشد،احساساتی نفسانی پدید آورد یا موجب تعالی معنوی گردد.

«رنگ می تواند محیط پیرامونمان را دگرگون سازد،باروری خلاقانه ی ما را بیفزاید،موجب پیشرفت زندگی اجتماعی‌مان گردد و وضعیّت سلامت ما را بهبود بخشد به کمک رنگ ها می توانیم موجبات ارتقای خود آگاهیمان را فراهم آوریم و به انسان هایی سرزنده تر و فعّال تر مبدّل شویم.»

به راستی آیا زمان آن نرسیده که با مطالعه و تحقیق در زمینه رنگ های مورد علاقه دانش آموزان، زبان و مفاهیم رنگ ها،خصوصیّات آن ها و نحوه ی  تأثیر آن ها در پرورش و آموزش فراگیران، طرحی نو در نحوه ی کاربرد صحیح رنگ ها در محیط های آموزشی به کار اندازیم و اینگونه زمینه ی رشد و تعالی هر چه بیشتر آینده سازان مملکت خویش را هموار سازیم.

تعریف رنگ:

«بنا به تعریفی رنگ عبارت است از ارتعاش نسبی انرژی و ضبط آن به وسیله ی  سلول های محیطی که پس از انتقال به مغز اثر آن آشكار می شود.به عبارت دیگر نوری که از سطح اشیا به چشم انسان منعکس می گردد رنگ نامیده می شود لذا منظور از رنگی بودن یک جسمی در واقع خاصیّت جذب و انعکاس طول موج های شخصی از نور می باشد به طور مثال یک سطح قرمز رنگ تمام نورهای رنگی را جذب کرده و فقط رنگ قرمز را منعکس خواهد کرد و در نتیجه آن جسم به رنگ قرمز دیده خواهد شد.

خواصّ رنگها و اثرات آن ها

آبی:

رنگ آسمان و دریاست و مانند سبز آرام بخش است،آبی قدرتمند است و از این جهت پس از قرمز قرار می گیرد،آبی روشن، جوان و پر انرژی است و به همین دلیل برای تجسّم ورزش مناسب است. آبی همچنین رنگ نظافت و پاکیزگی است بعضی این رنگ را سمبل دوستی و صداقت و روشنی دانسته اند و برخی دیگر آن را مظهر الهام ایثار و صلح و آرامش.

آبی، رنگی شیرین،امیدوار کننده و دارای جایگاهی رفیع و نشانگر آسمان بلند و آبی است می گویند این رنگ دارای طبعی زنانه و لطیف است.

رنگ آبی احترام و تقدّس خاصّی دارد.گنبدهای مساجد و مناره های آبی که مانند پلی بین آسمان و زمین محسوب می شوند نشاگر همین موضوع است.

این رنگ را به جهت خاصیّت آرامشی که همیشه به ارمغان می آورد می توان در اتاق های خاصّ نیایش مانند نماز خانه ی  مدارس و یا محیط های اضطراب آور همچون سالن امتحان به کار برد.

رنگ سبز:

سبز رنگ آرامش و روستا،رنگ درختان و چمنزار است.سبز روشن بهار و باروری را تداعی می کند و برای رفع خستگی و ایجاد نشاط، تحرک و انرژی می توان از این رنگ بهره جست.

این رنگ را بالا برنده ی  قدرت، عقل، صبر اطمینان و مقاومت شمرده اند تا جایی که استفاده از این رنگ را در موفّقیّت پزشکی خصوصاً جراحی مؤثر بوده است.

روان شناسان معتقدند که این رنگ در کنار نارنجی شدید ترین اثر را داراست و همچنین زرد سبز احساس جوانی و نیروی بهاری را به وجود می آورد.رنگ سبز در مذهب سمبل ایمان و عقیده، دین و توکل است.در قرآن نیز از این رنگ به عنوان رنگی بهشتی و برجسته یاد شده است.

«مُتّکِئینَ عَلی رَفرَفٍ خُضرٍ و عَبقَریٍّ حِسانٍ »( 76، الرحمن).

در حالی که بر بالش های سبز و بساط زیبا تکیه داده اند.

«عَالیَهُم ثِیَابُ سُندُسٍ خُضرٌ و اِستَبرَقٌ»(21، انسان)

لباس های سبز و حریر و دیبا پوشاک کنند.

رنگ قرمز:

رنگ پر شوری است، رنگ قلب و رنگ زبانه های آتش، نگاه را به خود می کشاند و به گردش خون سرعت می بخشد اگر قرمز را با سفید ترکیب کنیم رنگ صورتی خواهیم داشت که رنگ احساس و شعر است.قرمز را سمبل مفاهیمی چون زندگی، قدرت، نشاط، سخاوت، بلند پروازی،عاطفه دانسته اند.

قرمز انرژی دهنده و محرّک بسیار نیرومندی است همچنین این رنگ را نیرو دهنده ی  بزرگ و پدر زندگی نیز نام گذاشته اند چرا که تأثیرات بنیادین در ساختار بدن انسان و برای برطرف کردن حالات تنبلی و رکود مفید می باشد.

با وجود این که رنگ قرمز فعّالیّت را خلق می کند و نیرو بخش و محرّک می باشد امّا روان شناسان کاربرد این رنگ را برای اتاق مطالعه و دفاتر کار مناسب نمی دانند .

به هر صورت می توانیم این رنگ را در میان رنگ های دیگر برای جلب توجّه و متمرکز نمودن خواننده به کار ببریم« رنگ قرمز و یا در واقع همان نور قرمز که از اجسام قرمز رنگ منعکس می گردد دارای طول موج بسار بالایی می باشد و نسبت به بقیه نورها قدرت کشش زیادی دارد همین اثر تحریکی رنگ قرمز در چراغ های راهنمایی نیز کاربرد دارد و برای جلوگیری از بروز حوادث استفاده می گردد.

استفاده از این رنگ توسط معلّم برای تصحیح تمرینات دانش آموز نیز تنها به جهت دارا بودن خاصیّت جذابیت و هشدار دهی این رنگ می باشد.

رنگ زرد:

رنگ آفتاب و گل نرگس است. صبح آفتابی، صبح لذت بخشی برای شروع کار و تلاش و کوشش روزانه است و رنگ زرد سمبل شادمانی، سرخوشی و امید و درسی در روان شناسی رنگ‌ها بر خلاف عقیده عامه ی  مردم كه این رنگ را مظهر تنفر و یأس و نا‌امیدی می‌دانند : صاحبنظران این رنگ را سمبل شادمانی ، سرخوش و امیدواری خوانده‌اند.

به نظر می رسد که اهمّیّت کاربرد این رنگ در محیط های آموزشی و پرورشی از آن جهت است که بر اساس برخی آزمایشات به اثبات رسیده این رنگ برخی حالات عصبی را نیز آرام می کند. تحریک کننده فکر بوده و در کمبود فکری و روحی اشخاص مؤثر واقع می شود

رنگ بنفش:

« رنگ دل فریبی است، از دیر باز رنگ ملکه ها بوده و در طبیعت کمیاب است رنگ کارهای هنری دراز گونه است»

« این رنگ از ترکیب دو رنگ اصلی قرمز و آبی به وجود می آید،خصوصیات این رنگ سردی، کناره گیری انزوا طلبی و بی طرفی می باشد .رنگ بنفش به دلیل خاصیت دو طرفی خود که از آبی و قرمز به دست آورده، خواب آور بوده و موجب کاهش بیداری در افراد مبتلا به کم خوابی می گردد این رنگ نمایشگر بی خبری و رنگی مرموز و بر انگیزنده ی احساسات است»بنفش سمبل هرج و مرج، ستایش و عظمت است.پاولین ویلز در کتاب رنگ درمانی رنگ بنفش را با حالاتی چون روحانیت، عزّت نفس و وقار معرفی کرده و آن را رنگی مفید برای بیشتر افرادی می داند که برای افکار، احساسات و یا حتّی جسم خود ارزش قائل نیستند به دیگران عشق می ورزند ولی قادر به دوست داشتن خود نمی باشند.

استفاده از این رنگ به طور مطلق و در سطح وسیع برای مراکز آموزشی توصیه نمی شود چه موجب رکود و عدم جنبش فکری و ذهنی افراد می شود و بازده آموزشی را پایین می آورد علیرغم این موضوع برخی روان شناسان معتقدند که بنفش تیره با استعداد های هنری پیوند نزدیک دارد همچنین استفاده از سفید آمیخته های ملایم تر این رنگ مانند یاسی و ارغوانی در مکان ها، گوته درباره ی بنفش چنین می گوید: « اشاره ای است به ترس زیاد و آخرت و انتهای جهان»

قهوه ای:

رنگ قهوه ای چون خاک غنی و بارور است و افسردگی رنگ های پاییزی را منتقل می کند .«این رنگ انگیزه ی  خلّاق وسیعی را ـ که نیروی فعّال رنگ قرمز است ـ از دست می دهد نشانگر احساس به صورت کاربرد آن در حواس جسمانی است حالت حسی دارد که مستقیماً به جسم مادی[ بدن انسان] مرتبط می شود.

« از آنجایی که رنگ قهوه ای از آن دسته رنگ هایی است که در رنگین کمان دیده نمی شود و جزء چرخه ی  رنگ ها به شمار نمی رود عموماً در رنگ درمانی نیز کاربردی ندارد و به گروه رنگ های غلیظ و ملال آور تعلق می گیرد.»

 این رنگ را منعکس کننده ی  امنیّت، اتّکا و اعتماد به نفس نیز دانسته اند.

تحلیل تحقیقات انجام شده پیرامون مسئله ی مورد نظر نشان می دهد  که رنگ آمیزی کلاس ها به رنگ هایی چون سبز، آبی، صورتی، زرد و سفید در پیشرفت تحصیلی، افزایش سازگاری، افزایش بازدهی در آزمون هوش کاهش استرس و افزایش برانگیختگی دانش آموزان تأثیر بسزایی دارد.

توجّه به رنگ های مورد علاقه دانش آموزان و رنگ لباس مدرسه( روپوش، شلوار، مقنعه) می تواند نقش مهمّی در تغییر رفتار و یا بازدهی کار آموزش و پرورش داشته باشد.

پس حال که هر یک از رنگ ها حالات و ویژگی های خاصّی را در افراد ایجاد می کنند، می توان با توجّه بیشتر به رنگ های مورد علاقه دانش آموزان و کاربرد صحیح رنگ ها و ترکیب متناسب آن ها برای لباس مدرسه و یا... در مدارس، با ایجاد فضایی سالم و به دور از هیجانات منفی، گام های مثبت و مؤثری در جهت گسترش سطح کیفیت آموزش و پرورش خود برداریم.

 با این حال  جهت فزونی سلامت روان دانش آموزان و ارتقای کیفیت آموزش و پرورش به پژوهشگران و مسئولین و مدیران مدرسه پیشنهاد می شود که براساس مفاهیم خاصّ رنگ ها برای هر رشته تحصیلی از جمله علوم، ریاضی، ادبیات و... رنگی مطابق با مفاهیم همان مواد درسی انتخاب گردد.به عنوان مثال، چه رنگ هایی بیشتر و روشن تر می توانند مفاهیم مربوط به درس ریاضی را به دانش آموزان القا کنند؟ و این سؤال جای بحث و بررسی دارد.

«برگرفته شده از سایت آموزش و پرورش استان قم با اندكی تصرّف و تلخیص توسط کمیسیون یاددهی و یادگیری شهرضا »